တၢ်အိၣ်မူအသီလၢ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအပူၤ
ဘၣ်ဟံအၣ် (Baheer) ဒီး မဲးဒၢး (Medet) တၢ်ဒီတံၤသကိးအဂ့ၤကတၢၢ်ခံဂၤန့ၣ် ဒိၣ်ထီၣ်သကိးဒ်သိးသိး, ဒီးအိၣ်ဆိးဝဲလၢ အ့ရှၢၣ် လီၢ်ခၢၣ်သး (Central Asia) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, ဖဲဘၣ်ဟံအၣ် ကဲထီၣ် ပှၤလၢအစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးန့ၣ်ဒီး, တၢ်ခဲလၢာ်ဆီတလဲကွံာ်အသးန့ၣ်လီၤ. မဲးဒၢး ဆှၢထီၣ်ဝဲ ဘၣ်ဟံအၣ်အဂ့ၢ်ဆူ ပဒိၣ်ပပှၤတဖၣ် အအိၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်, ဘၣ်ဟံအၣ် တူၢ်ဘၣ်ခီၣ်ဘၣ် တၢ်မၤအၢမၤနး, နးနးကျံးကျံးန့ၣ်လီၤ. ပှၤခိးတၢ်ဖိတဂၤ လၢတၢ်သးဒိၣ်အပူၤ ကညီၤထီၣ်ဝဲ, ဒီးစံးဝဲဒၣ်, “နထးခိၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်လၢကကစံးကတိၤထီၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအမံၤနီတဘျီလၢၤဘၣ်”န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်သွံၣ်တၢ်စီၤအပူၤ ဘၣ်ဟံအၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးတဲဖျါထီၣ်ဒံးဝဲလၢ ဒ်သိးယသုတစံးကတိၤကစၢ်ခရံာ်အဂ့ၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် တြီဃာ်အီၤ ကန့ၢ်သ့ၣ်သ့ၣ်, ဘၣ်ဆၣ် “တၢ်လၢခရံာ်မၤတ့ၢ်လၢယသးအပူၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ဆီတလဲကွံာ်ဝဲ တန့ၢ်နီတဘျီဘၣ်” န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကတိၤတဖၣ်အံၤ အိၣ်ဆိးတ့ၢ်ဝဲလၢ မဲးဒၢး အသးကံၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. စှၤလါပူၤကွံာ်ဝံၤအလီၢ်ခံ, မဲးဒၢး တူၢ်ဘၣ်တၢ်ဆါ, ဒီးအတၢ်မုၢ်လၢ်တအိၣ်လၢၤဘၣ်အဃိ, လဲၤဃုဝဲ အတံၤသကိး ဘၣ်ဟံအၣ် လၢအထူၣ်ဖျဲးထီၣ်လံလၢ…
ဘၣ်တၢ်လ့ပစီ ဒီးမၤကွၢ်
ဒ်အမ့ၢ်ဝဲထဲဒၣ် ပှၤနီၣ်သိလ့ၣ် ဒိးလဲတၢ်တဂၤအသိး, စတဲန်လ့ၣ် (Stanley) အိၣ်ဒီးတၢ်သဘျ့, ဒီးဒ်အသးအိၣ်ဝဲအသိး မၤဘၣ်တၢ်ဘီၣ်ဘီၣ်ညီညီသ့အဃိ, အသူၣ်မံ အသးမုာ်ဝဲလၢ တၢ်မၤအံၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အဂုၤအဂၤတဖၣ်အကျါ, အဝဲအဲၣ်ဒိး စးထီၣ်မၤ, ဒီးအဲၣ်ဒိးဆိကတီၢ် အတၢ်မၤသ့ဝဲ ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်တဘျီလၢ်လၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတလိၣ်ပာ်ဖျါထီၣ် အတၢ်ဆၢကတီၢ်, ဒီးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဖၣ်ဆူ, မတၤတဂၤမးအအိၣ်န့ၣ်ဘၣ်. နီၢ်နီၢ်န့ၣ်, အဝဲစံးဝဲလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အကီကတၢၢ်တမံၤန့ၣ်လီၤ.
စတဲန်လ့ၣ် အၢၣ်လီၤတီတီလိၤလိၤ, ဒီးစံးဝဲ “လၢတၢ်မၤအံၤန့ၣ်, တၢ်အဲၣ်ဘၢမါ, အဲၣ်ဘၢဝၤ ကစးထီၣ်မၤအသးအဂီၢ်, ညီဒိၣ်မး” န့ၣ်လီၤ. ယဘၣ်နီၣ်ဆှၢ ပှၤလဲၤတၢ်က့ၤတၢ်ဖိတဖၣ်အိၣ်ဝဲ အကလုာ်ကလုာ်, ဘၣ်ဆၣ် တနံၤတနံၤအတီၢ်ပူၤ ယအိၣ် ဖဲလဲၣ်န့ၣ်, ပှၤနီတဂၤမး, ပာ်ဃုာ်ဒီးယမါန့ၣ် တသ့ၣ်ညါဝဲဘၣ်.” အဝဲစံးဝဲဒၣ်လၢ တမ့ၢ်တၢ်လ့ပစီအဘီၣ်အညီတမံၤ, လၢတၢ်တြီဆၢကန့ၢ်အီၤဘၣ်. ဒီးအတံၤသကိး ပှၤနီၣ်သိလ့ၣ်တဖၣ်အါဂၤ ဟ့ၣ်လီၤအသးဆူ တၢ်လ့ပစီတမံၤအံၤန့ၣ်လီၤ. “ဒ်သိးယသုတလီၤဘၣ်လၢတၢ်လ့ပစီအံၤအဂီၢ် တၢ်လၢအတြီဃာ်ယၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ကွၢ်ထံ ဆိကမိၣ် ကစၢ်ယွၤကထံၣ်ဝဲဒ်လဲၣ်, ဒီးယမါသးဘိန့ၣ် အသးကဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဒ်လဲၣ်” န့ၣ်လီၤ.
ပတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်, ပတၢ်သးလီဆၢန့ၢ်တၢ်တဖၣ်,…
ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အသး
ဖဲလၢပတၢ်အိၣ်ဖှိၣ် သဂၢၢ်မၤလၤကပီၤ ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်ဟါတၢ်အီၣ်အကတီၢ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒုးနဲၣ်ပှၤသမှံၤသပျီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ, ဒီးဖဲပှၤဒ့တၢ်အူတၢ်ဖိတဖၣ် ဒ့ထီၣ်ဝဲမုၢ်ထီၣ်လီၢ်ခၢၣ်သးလုၢ်လၢ်ထူသနူ ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ် အတၢ်သးဝံၣ် (Laylat Al-Milad) န့ၣ်ဒီး, ဒ် "ဒၣ်ဘူၣ်ကၤ" darbuka (တၢ်ပှီၢ်ဒၢတကလုာ်) ဒီး "အီး" oud (သံကျံပိးလီလၢ အလီၤဂာ်ဒီးကံၢ်ထါ) သီၣ်အကလုၢ်အသိး, လၢတၢ်သးခုအပူၤ, ယဒဲပိာ်ထွဲယစုန့ၣ်လီၤ. ပှၤတဖုအံၤ အပှၤသးဝံၣ်တၢ်ဖိတဲနၢ်ပၢၢ် တၢ်သးဝံၣ် အခိၣ်တီအခီပညီန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ “မုၢ်နၤလၢကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးခရံာ် အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်” (Nativity Night) န့ၣ်လီၤ. ထါသးဝံၣ်အလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ ပှၤဒိကနၣ်တၢ်ဖိတဖၣ်လၢ ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အသးစံးတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢပထံၣ်န့ၢ်ဘၣ်အီၤလၢ တၢ်မၤဂ့ၤမၤစၢၤတၢ်လၢပှၤဂၤအဂီၢ်, ခီဖျိလၢကျိၤကျဲတဖၣ်, ဒ်အမ့ၢ် ပှၤလၢတၢ်သူအသးလၢထံန့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ဒုးအီအီၤလၢထံ, မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤမုာ်ထီၣ်က့ၤ ပှၤလၢအသူၣ်အုးသးအုးတဂၤဂၤန့ၣ်လီၤ.
ဖျါလၢ ခရံာ်အိၣ်ဖျဲၣ်အတၢ်သးဝံၣ်ဖိအံၤ ဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပူဟ့ၣ်ဒိတယုၢ်, ပကထံၣ်ဘၣ်လၢ မး ၂၅:၃၄-၃၆ အပူၤ, ဖဲကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး စံးကတိၤပတြၢၤ အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်လၢအပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်မၤတ့ၢ်ဝဲလၢအဂီၢ်- "တၢ်သၣ်ဝံၤယသး,…
တၢ်ထုကဖၣ်လၢ အဘၣ်ကစၢ်ယွၤအသး
ဖဲယသးစၢ်အကတီၢ်, ဒ်ယမ့ၢ်ယဲပှၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤ ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးတဂၤအသိး, ယဟံးထီၣ် ယလံာ်စီဆှံအသီတဘ့ၣ်, လၢတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအဂီၢ်, ဒီးယဖး မး ၇:၇, လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ ပညီနုၢ်ဖးအီၤ- “ ဃ့တၢ်တက့ၢ်, ဒီးတၢ်ကဟ့ၣ်သုလီၤ” န့ၣ်လီၤ. လံာ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်အခီပညီလၢပကြၢးဃ့တၢ်နီၢ်နီၢ် လၢကစၢ်ယွၤန့ၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပတၢ်ဘၣ်သးတဖၣ် ဒ်သိးကလီၤပလိာ်အသးဒီး ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဘၣ်အသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢပဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်မၤလၢပှဲၤ ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဘၣ်သးအဃိဒီး, ပဃ့တၢ်လၢ ယွၤန့ၣ် ပကဒိးန့ၢ်ဝဲသပှၢ်တၢၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢယဂီၢ်, တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ထံၣ်ဆိကမိၣ် အသီတမံၤအဃိ, ယဃ့ထုကဖၣ်ယဲ, တၢ်ကမၤအသးလၢယတၢ်အိၣ်မူအပူၤ ဒ်တၢ်ဘၣ်ကစၢ်ယွၤအသးအသိးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢမုၢ်တနံၤအံၤန့ၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ, ယသူၣ်ပိၢ်သးဝးထီၣ်ယဲလၢ တၢ်လီၤကမၢကမၣ်အပူၤ, ဘၣ်ထွဲဒီးတၢ်ဖံးတၢ်မၤခွဲးယာ်လၢ ယညိကွံာ်အီၤ, ဒီးဒုးသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤယၤ တၢ်လၢ ယဃ့ထုကဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယဆိကမိၣ် တၢ်လၢတဘၣ်ယသးတမံၤန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်မၤလၢအဘၣ်ယွၤအသး လၢယတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်နီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. ယဃ့ထုကဖၣ်ယဲဆူညါ, ဒီးအကတၢၢ်န့ၣ် ယတူၢ်လိာ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤအသး, အိၣ်ဒီးအခီပညီအဒိၣ်အယိာ်, ဒီးအကါဒိၣ်ဝဲ လီၤထူလီၤယိာ်အကတီၢ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူး အိၣ်မူဟ့ၣ်ဒိပှၤန့ၣ်လီၤ. လူၤ ၂၂:၄၂ အပူၤန့ၣ် တချုးလၢအဝဲဘၣ်တၢ်ဆါလီၤကွံာ်အီၤ, ဒီးတၢ်ဖီၣ်အီၤ,…
ဖဲတၢ်မူအိၣ်ဖျါထီၣ်အကတီၢ်
ဖဲ ၁၉၈၆ နံၣ်န့ၣ်, ခၠါနိၣ်ဘၢၣ် နူကျံးယၤ အတၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤ သတူၢ်ကလာ် (Chernobyl nuclear disaster) လၢ ကီၢ်ယူၤကရ့(Ukraine) န့ၣ် ဒိၣ်ဘၢထုးန့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အသးန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ကီတမံၤအံၤ ဟဲအိၣ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကမၤဟးဂီၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်သွါသွါအဃိ, ခိၣ်နၢ်, ပဒိၣ်ပပှၢ်တဖၣ် ဂဲၤပျုၢ်, ဂုာ်ကျဲးစၢၤတြီဃာ်ပၢၤဃာ် လီမ့ၣ်ဧူၢ် (radiation), ဒ်အမ့ၢ် မူဒါလၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်တမံၤ, ဒီးတၢ်ကဘၣ်မၤဆိဝဲသပှၢ်တၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကမၤ ကဆှဲကဆှီက့ၤ တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီတဖၣ်အဂီၢ်, စူးကါဝဲ ရိဘီး (robot) တဖၣ်ဘၣ်ဆၣ်, ကဲမၢၣ် အဧူၢ်ယဲၤ (gamma rays), လၢအသ့မၤသံ, မၤဟးဂီၤသးသမူတဖၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတၢ်ကမှံကမှိာ်ဟးဂီၤတဖၣ်အကျါန့ၣ် မၤဟးဂီၤကွံာ် ရိဘီးတဖၣ် ပှီၢ်ပှီၢ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်သူဝဲ “ရိဘီးအိၣ်ဒီးသးသမူ- BioRobots,” လၢအမ့ၢ်ပှၤကညီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဒူပှၤဃိၤအဂၤအိၣ်ဝဲလၢ အကထိတဖၣ်, အကထိန့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် “ခၠါနိၣ်ဘၢၣ် အပှၤတၢၤကွံာ်တၢ်တဖၣ်” န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် တၢၤကွံာ်ဝဲဒၣ် ပိးလီလၢအလီၤဘၣ်ယိၣ်တဖၣ်, ဒီးဘၣ်မၤဝဲတဂၤစုာ်စုာ်…